دکتر منصور پهلوان، عضو هیأت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران در مصاحبه اختصاصی با خبرنگار سرویس اندیشه ایکنا پیرامون «زیبایی شناسی قرآن» گفت: به دو لحاظ می‌توان زیبایی و جمال را در قرآن کریم بررسی نمود؛ یکی آنکه زیبایی چه جایگاهی در قرآن کریم دارد و این کتاب آسمانی برای آن چه ارزشی قائل است؟ و دیگر آن که قرآن کریم از چه زبیایی‌هایی برخوردار است؟
در بخش نخست باید بگوییم که در تعالیم قرآنی، پروردگار، مظهر زیبایی مطلق است و عبارت «ان‌الله جمیل و یحب الجمال: خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد» نشانه‌ای از آن است. تعالیم و دستورات انبیا نیز برای تحقق جمال در جهان طبیعت است.
وی افزود: در قرآن کریم از صفت «جمیل» در وصف افعال و حالات لطیف پیامبران استفاده شده است، به طور مثال درآیه 18 از سوره مبارکه یوسف در باب صبر حضرت یعقوب (ع) در فراق فرزندش یوسف (ع) می‌فرماید: «فصبر جمیل»
و یا در آیه 85 از سوره مبارکه حجر، خداوند به پیامبر اکرم (ص) دستور می‌دهد که «فاصفح الصفح الجمیل» یعنی در برابر لجاجت، نادانی‌ها، تعصب‌ها و مخالفت‌های سرسختانه مشرکین، ملایمت و محبت نشان ده و از گناهان آنان صرف نظر کن و آنان را ببخش، ببخشی زیبا، ببخشی بزرگورانه.
و نیز در آیه 5 از سوره مبارکه معارج: «فاصبر صبراً جمیلا» پیامبر اکرم (ص) را به صبری جمیل در برابر استهزا، تکذیب و آزار کافران، و در آیه 10 از سوره مبارکه مزمل، «واهجرهم هجرا جمیلا» به دوری و جدایی شایسته و جمیل از دشمنان امر می‌فرماید.
دکتر پهلوان گفت: اما در بخش دیگر، باید بگوییم که قرآن کریم، خود از زیبایی‌های فروانی برخوردار است که قسمتی از آنها را می‌توان در زیبایی‌های لفظی و قسمت دیگر را در زیبایی‌های معنوی خلاصه نمود.
وی در توضیح زیبایی‌های لفظی گفت: در باب زیبایی‌های لفظی، کافی است بدانیم که اعجاز قرآن کریم به واسطه فصاحت و بلاغت آن، مورد تأکید دانشمندان فراوانی بوده است. در حقیقت زیبایی‌های فراوان قرآن در زمینه‌های معانی، بیان و بدیع از دیرباز موجب شگفتی ادیبان و فصیحان و بلغیان بوده است. به طور مثال، در حیطه بدایع قرآن «ابن ابی الاصبع» کتاب معروف «بدایع القرآن» را نگاشته و بدایع این کتاب آسمانی را در حد توان شرح داده است.
وی افزود: همچنین در زمینه معانی و بیان با استفاده از اسلوب قرآن، کتب متعددی به رشته تحریر درآمده است که مورد استناد و استفاده ادیبان قرار گرفته است. اصولا علم معانی، بیان و بدیع بواسطه ترکیبات زیبای قرآن کریم و تلاش برای درک این زیبایی‌ها به وجود آمده است. مثلا «رمانی» در کتاب «النکت لاعجاز القرآن» زیبایی‌های ادبی قرآن را در موضوع‌های مجاز، کنایه،تشبیه و سایر علوم بلاغی گوشزد کرده است، همچنین «زمخشری» در تفسیر «کشاف» نکات بلاغی قرآن را متعرض شده است.
استاد دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران در ادامه به نمونه‌هایی از نکات بلاغی قرآن که از زیبایی‌های بی‌نظیر و منحصر به فرد این کتاب آسمانی به شمار می‌آید، اشاره کرد و گفت: به طور مثال در آیه 74 از سوره مبارکه بقره که می‌فرماید: «ثم قست قلوبکم من بعد ذلک فهی کالحجاره او اشد قسوة...»، «قلوب» به «حجارة (سنگ)» تشبیه شده است. و در آیه 35 از سوره مبارکه نور «مثل نوره کمشکوة» نیز صنعت تشبیه به کار رفته است؛ زیرا خداوند متعال در این آیه، نور خود را که در دل مومن می‌افکند به چراغی که اسباب روشنایی در آن جمع شده باشد، تشبیه کرده است.
وی افزود: نمونه دیگر از زیبایی‌های لفظی قرآن، صنعت استعاره است. به طور مثال در آیه «و اشتعل الراس شیبا» آتش، مستعار منه و پیری، مستعارله است، و وجه آن شباهت روشنی آتش به سپیدی پیری است.
و یا آیه «والصبح اذا تنفس» که از بیرون آمدن تدریجی نفس برای بیرون آمدن نور از مشرق، هنگام شکفته شدن تدریجی فجر، عاریت گرفته شده است.
وی گفت:آیه «بل یداه مبسوطتان» کنایه از جود و کرم فراوان خداوند متعال است و «زمخشری» در تفسیر «کشاف» آیه 67 از سوره مبارکه زمر«والارض جمیعا قبضته یوم القیامة و السموات مطویات بیمینه» را کنایه از عظمت و جلال خداوند متعال می‌داند و اما در آیه «ایاک نعبد» مقدم داشتن معمول بر عامل و در آیه «فاالله هو الولی» وجود ضمیر فصل (هو)، سبب پیدایش صنعت حصر گردیده و بر زیبایی‌های آیات افزده است.
وی افزود: شایان ذکر است که صنعت ایجاز در آیه «و لکم فی القصاص حیوة یا اولی الالباب» و صنعت اطناب در آیات مربوط به توصیف عصای حضرت موسی (ع) در پاسخ به فرموده خداوند متعال«و ما تلک بیمینک یا موسی» نمونه‌هایی از زیبای‌های لفظی قرآن است که دانشمندان غیرمسلمان زیادی را مجذوب خویش ساخته است.
وی تصریح کرد: تناسب فواتح و خواتم سور نیز از زیبایی‌های بلاغی قرآن به شمار می‌آید، مانند سوره مبارکه مومنون که با آیه «قدافلح المومنون» یعنی فلاح مومنان آغاز و با آیه «انه لایفلح الکافرون» یعنی عدم فلاح کافران، پایان می‌پذیرد و نیز سوره قلم که با آیه «نون و القلم ... ما انت بنعمة ربک بمجنون» آغاز و با آیه «انه لمجنون» ختم می‌شود.
دکتر پهلوان در پایان در توضیح بعد دیگر از زیبایی‌های قرآن گفت: اما در زمینه زیبایی‌های معنوی قرآن باید بگوییم، اساس قرآن متوجه جنبه‌های معنوی این کتاب آسمانی است و زیبایی‌های الفاظ، عارض بر آن است، مطالب ارزشمند، مفاهیم زیبا و موضوعات ارزشمندی که در قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفته است، خود از عوامل اصلی زیبایی این کتاب آسمانی است که عرب و عجم را مجذوب خویش ساخته است.